De zoektocht naar grond

Als nieuwbakken bestuurslid van Herenboeren Nijmegen, ben ik net als vele anderen, nieuwsgierig hoe de zoektocht loopt naar een boerderij of grond. Net als bij een aantal andere herenboerderijen in oprichting, die bij een grote stad willen starten, blijkt dit geen eenvoudige klus te zijn. Aangezien ik lange tijd bij de provincie Gelderland gewerkt heb en de complexiteit en gevoeligheid van zo’n traject wat beter ken, wil ik wat dieper ingaan op deze materie.

Het heeft alles te maken met het feit dat er eigenlijk een slag om de ruimte plaatsvindt. Bouwgrond, nieuwe natuur, meer ruimte voor extensivering van de landbouw, zonneparken, windmolens, infrastructuur, iedereen heeft grond nodig. Dit zal niemand zijn ontgaan in de afgelopen periode. En die grond is in belangrijke mate privaatbezit en dit maakt het ordenen of verdelen ervan bijzonder complex.

Feiten en cijfers
Volgens het CBS is van de totale oppervlakte van Nederland 54 procent (2,2 miljoen hectare) in gebruik als landbouwterrein, 13 procent (0,5 miljoen hectare) als bebouwing en verkeersterrein, 12 procent is natuur en 19 procent is water. De figuur hieronder geeft de verdere onderverdeling weer.

Bron: CBS december 2021

Voedselzekerheid
Het bewaken van voedselzekerheid door het waarborgen van landbouwgrond is geen nieuw verschijnsel in deze wereld. Zo heeft bijvoorbeeld de ‘Bill & Melinda Gates Foundation’ om deze reden stilletjes duizenden hectares landbouwgrond gekocht in de Verenigde Staten. En zo zijn er nog diverse regeringen die op allerlei plekken op de wereld landbouwgrond verwerven om zo hun voedselzekerheid te garanderen.

Ruimtelijke ordening
Niet alleen zijn de beschikbare euro’s van belang, ook de mogelijkheden die de overheid al dan niet toestaat. De discussies over de aanleg/bouw van zonneparken, windmolens, huizen, wegen, nieuwe natuur, etc. worden vaak beslecht door besluiten over toestemmingen/vergunningen van de verschillende overheden. Want zelfs als je dan grond in bezit hebt, zijn er toch nog allerlei ruimtelijke ordeningsprincipes die aangeven wat er waar wel of niet mag plaatsvinden. Zo is er bijvoorbeeld het Nederlands natuurnetwerk (NNN), dat terecht flink beschermd wordt tegen verstorende (gangbare) landbouw activiteiten en woningbouw.

Maar deze regie op ruimtelijke ordening (waar mag en moet wàt worden ontwikkeld of gebouwd) is nogal versnipperd. Zo kunnen er bijvoorbeeld door gemeentelijke toestemming zomaar windmolens en datacenters worden gebouwd onder het mom van ‘verduurzaming’, zonder dat maar één huishouden kan profiteren van groene stroom. Of wordt de aanleg van een nieuw stuk snelweg ten koste van natuur, door een minister doorgeduwd.

Strijd om ruimte
Kortom, er is ‘een strijd om de ruimte’ aan de gang, zonder heldere regie. Recent zijn wel, mede door alle stikstofperikelen, provincies gestart met de aan natuur grenzende (overgangs)gebieden aan te pakken, juist om de natuurgebieden beter te beschermen. Dit door met betrokken boeren in gesprek te gaan, om samen te zoeken naar meer natuurinclusief boeren of misschien zelfs stoppen of verplaatsen. En hoewel ruim de helft van Nederlands grondgebied bestemd is voor landbouw, is de druk op dit areaal bijzonder groot. De wens om een deel van de landbouw meer met de natuur te laten werken, hetgeen juist extensiveren betekent, is dan een hele lastige. En het maakt het er ook niet gemakkelijker op dat Herenboeren Nijmegen in eerste instantie grond voor meer dan tien jaar zou willen pachten. Andere initiatieven zoals Land van Ons, Aardpeer of Lenteland kopen land via crowdfunding. Grond verwerven via Aardpeer is voor ons een optie als het pachten niet zou willen lukken.

Selectiecriteria
Bij onze zoektocht naar grond zijn er nog wat belangrijke selectiecriteria. Het is heel wenselijk dat de boerderij op fietsafstand van de stad ligt. Verder moet uiteraard de bodem geschikt zijn voor een ‘gemengd bedrijf’ en moeten er voldoende hectares (18-20) beschikbaar zijn. En hoewel er volgens de media een grote groep boeren geen opvolger heeft en op zoek is naar een aantrekkelijke (financiële) oplossing, liggen de opties blijkbaar nog niet voor het oprapen. Langjarige verbintenissen, perspectief van uitkoop, nog steeds oplopende grondprijzen (dus nog even vasthouden van hun grond in afwachting van hogere prijzen over een aantal jaar) en misschien wel de onbekendheid met het verschijnsel ‘herenboeren’ maken boeren tot nu toe toch huiverig.

Oproep
We merken wel dat vrijwel alle boeren die we spreken al eens gehoord hebben van het concept en de meeste zijn ook positief hierover.  En we blijven optimistisch dat het toch gaat lukken! Hopelijk is dit artikeltje een antwoord op de vraag waarom het best lang duurt voordat er een locatie wordt gevonden. En dan nog een oproep aan iedereen: als je een boer kent, hoort dat iemand wil gaan stoppen of andere tips hebt, hoe klein ook, geef het aan ons door. Wie weet zit de gouden tip erbij, samen weten we meer!

Emile Hagelen.